تصویربرداری با اشعه ایکس یا رادیوگرافی
گرافی‌های اشعه ایکس برای عکس‌برداری از بخش‌های خاص بدن و به‌وسیله دوز های ناچیز اشعه یونیزه می‌باشد.
رادیوگرافی یا تصویربرداری با اشعه ایکس، روشی است که به‌وسیله آن می‌توان درون بدن را به‌نوعی مشاهده کرد. در این روش با استفاده از تابش اشعه ایکس X-rzy یا اشعه رونتگن جهت بررسی قسمت خاصی از بدن تصویر موردنیاز را تهیه نمود. رادیوگرافی روش‌های مختلفی دارد که نوع پایه‌ای آن را رادیوگرافی ساده می‌نامند.
رادیوگرافی ساده ابتدایی‌ترین تصویربرداری با اشعه ایکس می‌باشد. همچنان به شکل گسترده‌ای از آن استفاده می‌شود. تصویربرداری ساده اغلب به‌صورت ورقه پلاستیکی یا سلوفان شفاف است که بر روی آن تصویرهای سفید و سیاه موجود می‌باشد. به این تصویر رادیولوژی یا فیلم رادیو لوژی نیز می‌گویند. پزشک این ورقه را در مقابل نور قرار داده و مورد بررسی و تفسیر قرار می‌دهد. اخیراً از نوع جدیدی از رادیو لوژی استفاده می‌شود که به آن رادیولوژی دیجیتال می‌گویند. در این رادیوگرافی تصویر تهیه‌شده بر روی صفحه کامپیوتر قابل‌مشاهده می‌باشد و می‌توان تصویر آن را چاپ کرد.
رادیوگرافی چه کاربردی دارد؟
- برای تشخیص شکستگی‌های استخوان
- التهابات مفصلی
- دررفتگی مفاصل
- دردهای شکمی در موارد خاص
- سرطان‌ها
- پوسیدگی‌های دندان
- اجسام یا اشیا بلعیده‌شده توسط کودکان یا بزرگ‌سالان
- بررسی ریه‌های افراد مشکوک به علائم پنومونی یا سل، عوامل ایجادکننده تنگی نفس و نارسایی قلبی.
از رادیو لوژی برای موارد دیگر نیز استفاده می‌شود که شامل:
- ماموگرافی
بررسی بافت‌های سینه که جهت معاینه، این بافت را در بین یک صفحه تکیه‌گاه و یک صفحه دیگر بانام پدال قرار می‌دهند و مجموعه‌ای از تصاویر به‌وسیله اشعه ایکس گرفته می‌شود. اهمیت این تصویربرداری برای شناسایی سرطان یا موارد مشابه می‌باشد.
- اسکن توموگرافی کامپیوتریCT
از طریق یک کامپیوتر تصاویر سه‌بعدی تهیه می‌شود. این تصاویر از زوایای مختلف گرفته می‌شود و در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.
- فلوئورو سکوپی
این روش که گاهی به نام فیلم اشعه ایکس نیز نامیده می‌شود به این صورت است که اشعه ایکس به شکل پیوسته به بدن بیمار پرتاب می‌شود و پزشکان می‌توانند نحوه حرکت آن را بررسی نمایند. از این روش برای دیدن استخوان‌ها، مفاصل، عضلات و ارگان‌هایی مانند قلب، کلیه و ریه‌ها استفاده می‌شود.
در جریان عکس‌برداری با اشعه ایکس با چه مواردی مواجه خواهیم بود؟
عکس‌برداری با اشعه ایکس نیاز به آمادگی و پیش‌نیاز ندارد. البته پزشک ممکن است از شما بخواهد وسایلی مانند عینک، جواهرات و هرگونه اشیا فلزی یا اجسامی که در تصاویر تداخل ایجاد کند را از خود دور نماید.
پزشک می‌تواند از بیمار به‌صورت ایستاده یا دراز کشیده تصویربرداری نماید. این امر به موضعی که باید مورد ارزیابی قرار بگیرد بستگی دارد. تیوب اشعه ایکس در بالای تخت قرار دارد و فیلم در کشوی زیر میز واقع‌شده است.
به‌وسیله دستگاه، پرتوهایی از اشعه ایکس به بدن فرستاده می‌شود، استخوان‌های سخت و متراکم باعث توقف اشعه می‌شوند و در فیلم به رنگ سفید دیده می‌شوند وقتی پرتوها به بافت نرم مانند چربی و عضله‌ها تابیده شوند به رنگ خاکستری دیده می‌شوند. معمولاً هوای درون ریه‌ها در تصاویر به رنگ سیاه دیده می‌شوند.
در زمان عکس‌برداری شما متوجه چیز خاصی نخواهید بود اما لازم است که ثابت در جای خود برای چند لحظه قرار بگیرید. همچنین میز معاینه ممکن است برای شما ناراحت‌کننده باشد. معمولاً تکنسین از زوایای مختلف عکس می‌گیرد. برای وضوح بهتر و حمایت بیشتر از ناحیه موردنظر از کیسه‌های شن یا بالشتک‌ها استفاده می‌شود. گاهی ممکن است پزشک بخواهد برای چند ثانیه نفس خود را حبس نماید تا تصاویر تار نشود.
برای ثبت تصویر واضح‌تر پزشک از مواد حاجبی نظیر باریم یا ید از طریق خوراکی یا تزریقی به بیمار استفاده می‌کند.
برای چند لحظه در زمان تصویربرداری صداهایی نظیر وزوز یا کلیک به گوش شما خواهد رسید. برای عملیات عکس‌برداری از استخوان‌ها و موارد پیچیده‌تر ممکن است، زمان عکس‌برداری تا یک ساعت طول بکشد.
نتایج حاصل از عکس‌برداری
پزشک متخصص رادیولوژیست که در زمینه خواندن و تفسیر نمودن عکس‌ها آموزش‌دیده است، ضمن مطالعه عکس‌ها و گراف‌های اشعه ایکس، در مدت چند دقیقه تصاویر را بر روی نمایشگر خود مشاهده می‌نماید. گاهی دسترسی به نتایج موارد غیر اورژانسی ممکن است تا یک روز به زمان نیاز داشته باشد.
آیا اشعه ایکس دارای عوارض است؟
اشعه ایکس از متداول‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌های تصویربرداری می‌باشد وبر اساس نظر پزشکان مزایای حاصل از تشخیص صحیح آن بیشتر از خطرات احتمال آن می‌باشد.
اما ازلحاظ ایمنی باید چند نکته را در نظر گرفت:
- افرادی که مشکوک یا در معرض سرطان هستند، وقتی در معرض اشعه ایکس زیاد قرار بگیرند منتهی به سرطان خواهد شد. البته معمولاً مقدار اشعه ایکس کم می‌باشد. باید دانست که حساسیت کودکان نسبت به بزرگ‌سالان در مقابل اشعه ایکس بیشتر می باشد.
- اگر کودکان باید تصویربرداری اشعه ایکس را انجام دهند. پزشک تکنسین برای اطمینان از بی‌حرکت ماندن کودک باید او را محصور نماید، به‌این‌ترتیب دیگر نیاز به تکرار عکس‌برداری نخواهد بود. همچنین به کودک آسیبی وارد نخواهد شد. اگر بخواهید در اتاق با کودک باشید برای ممانعت از قرار گرفتن اشعه ایکس، حتماً از پیش‌بند سربی استفاده نمایید.
- خانم‌های باردار یا مشکوک به بارداری باید پزشک خود را در جریان قرار دهند و پزشک ممکن است برای این‌که جنین در معرض اشعه قرار نگیرد، از روش‌های متفاوتی استفاده نماید.
- گاهی ممکن است برخی افراد در برابر مواد حاجب دچار آلرژیک یا حساسیت شوند. البته این اتفاق بسیار به‌ندرت انجام می‌شود. هرگونه تغییر یا علائم جدیدی را در محل تزریق مشاهده نمودید نظیر درد، تورم یا قرمزی، حتماً به پزشک اطلاع دهید.
از اشعه ایکس برای چه مواردی استفاده نمی‌شود
اشعه ایکس برای بررسی دندان‌های پوسیده و شکستگی استخوان مناسب می‌باشد و برای بافت‌های نرم نظیر کلیه‌ها، روده‌ها یا مغز که ممکن است دچار تغییراتی شده باشند، مناسب نمی‌باشد.
برای تشخیص آسیب‌هایی نظیر پارگی رباط زانو و پارگی کلاهک شانه به‌جای اشعه ایکس، MRI گزینه مناسبی می‌باشد. پزشک از طریق MRI جهت تشخیص شکستگی‌های ریز یا ترک‌خوردگی استخوان استفاده می‌کند زیرا به وسیله اشعه ایکس احتمال دیده شدن این موارد، بسیار کم خواهد بود. همچنین برای شناسایی شکستگی مفصل ران از (ام. آر. ای) استفاده می‌شود. برای آسیب‌های ستون فقرات، همچنین مشاهده استخوان‌های ستون فقرات و نخاع از طریق MRI مورد بررسی قرار می‌گیرد.
پزشکان اورژانس برای تشخیص مشکلاتی نظیر آسیب‌های واردشده به سر، دردهای مربوط به شکم، سنگ کلیه یا شناسایی لخته‌های خونی در ریه که به آمبولی ریه مشهور است از سی‌تی‌اسکن استفاده می‌کنند.
